Vormen van anticonceptie en wat je erover moet weten

Anticonceptie helpt je om een ongewenste zwangerschap te voorkomen. Er zijn veel verschillende vormen van anticonceptie. 
Elke methode heeft zijn eigen voor- en nadelen. In dit artikel bespreken we de belangrijkste voorbehoedsmiddelen met je, zowel de hormonale, de niet-hormonale en de natuurlijke vormen van anticonceptie. 
En we geven je tips voor herstel van je hormoonbalans voor als je stopt met hormonale anticonceptie.

Er zijn vormen van anticonceptie die werken op basis van hormonen, zoals de pil en de anticonceptiering. Dit zijn over het algemeen betrouwbare anticonceptiemiddelen en met sommige hormonale anticonceptiemethoden kun je ook je menstruatie regelen. Hormonale anticonceptiemiddelen geven soms bijwerkingen. Je kunt dan bijvoorbeeld last krijgen van stemmingswisselingen of gewichtstoename. Hieronder vind je de verschillende vormen van hormonale anticonceptie.

De anticonceptiepil is een veelgebruikte vorm van hormonale anticonceptie. Hoewel de pil de afgelopen jaren in populariteit afneemt, is het nog steeds het meest gebruikte voorbehoedsmiddel - op de voet gevolgd door de spiraal (rutgers, 2023). De pil bevat kunstmatige hormonen (oestrogeen en progestageen) die voorkomen dat er in je eierstokken een eicel vrijkomt. Hierdoor vindt er geen eisprong plaats en raak je niet zwanger. De pil maakt ook het slijm in de baarmoederhals dikker, zodat sperma moeilijker de baarmoeder en eileiders bereikt. Daarnaast voorkomen de hormonen in de pil dat een bevrucht eitje zich innestelt. De pil neem je dagelijks op een vast tijdstip in. Dat zorgt ervoor dat de werking optimaal is.

Er zijn verschillende soorten pillen:

• Combinatiepil: Bevat zowel oestrogeen als progestageen.
• Minipil: Bevat alleen progestageen en is geschikt voor vrouwen die geen oestrogeen verdragen.

Voor- en nadelen van de pil

Het voordeel van de pil is dat je controle hebt over je menstruatiecyclus. Ook is de pil een betrouwbaar anticonceptiemiddel. 

Nadeel is dat je de pil dagelijks in moet nemen en niet mag vergeten. Daarnaast hebben sommige vrouwen bijwerkingen van de hormonen in de pil.

De hormoonspiraal geeft langzaam hormonen af die de baarmoederhals dikker maken waardoor een spermacel de eicel niet kan bereiken. 

Een hormoonspiraaltje wordt door de huisarts of verloskundige geplaatst en kan daarna voor een aantal jaar blijven zitten. Afhankelijk van het merk spiraal is dat 5, 6 of 8 jaar. Sommige vrouwen ervaren minder menstruaties of helemaal geen bloedingen als zij een hormoonspiraal gebruiken. 
Omdat je een hormoonspiraal meestal meerdere jaren laat zitten, is dit anticonceptiemiddel een veel gekozen methode onder vrouwen die (voorlopig) niet in verwachting willen raken.

Voor- en nadelen van de hormoonspiraal

Een voordeel is dat de hormoonspiraal jarenlang bescherming biedt, zonder dat je er dagelijks aan hoeft te denken. 

Een nadeel is dat het mogelijk onregelmatige bloedingen veroorzaakt, voornamelijk in de eerste maanden.

De anticonceptiepleister is een dunne, vierkante pleister die hormonen (oestrogeen en progestageen) via de huid afgeeft. Je plakt de pleister één keer per week op je huid en vervangt hem na zeven dagen. Dit voorkomt een zwangerschap door de eisprong tegen te houden. De anticonceptiepleister ziet eruit als een gewone pleister en je kan er mee sporten, douchen en zelfs zwemmen.

Voor- en nadelen van de anticonceptiepleister

Een voordeel van de anticonceptiepleister is dat je maar één keer per week aan je anticonceptie hoeft te denken. Een nadeel is dat je dit wisselmoment niet mag vergeten om zo de betrouwbaarheid van dit voorbehoedsmiddel optimaal te houden.

De anticonceptiering breng je zelf in, in de vagina. Het is een flexibele ring, waardoor hij gemakkelijk in te brengen is. De ring geeft hormonen af waardoor je een zwangerschap voorkomt. Het zijn dezelfde hormonen als in de combinatiepil, alleen worden ze bij de anticonceptiering via de vagina aan je bloed afgegeven. 

Een anticonceptiering draag je drie weken achter elkaar. Daarna kun je een stopweek houden, waarna je weer opnieuw start met een nieuwe anticonceptiering.

Voor- en nadelen van de anticonceptiering

Het voordeel is dat je slechts één keer per maand een ring hoeft in te brengen en dat je met deze methode, net als bij de pil, je menstruatie kunt plannen of overslaan. 

Maar ook bij de anticonceptiering geldt dat je de wisselmomenten niet mag vergeten om deze anticonceptiemethode betrouwbaar te houden. Zet daarom het moment waarop je de ring moet verwijderen en het moment waarop je een nieuwe in moet brengen als herinnering in je telefoon.

De prikpil is een injectie met progestageen die elke drie maanden toegediend wordt om zo een zwangerschap te voorkomen. Het hormoon in de prikpil voorkomt dat je eisprong krijgt. Bovendien zorgt de prikpil er ook voor dat zaadcellen uit het sperma moeilijker door de baarmoedermond heen kunnen. Met de prikpil heb je geen invloed op je menstruatie.

Voor- en nadelen van de prikpil

Het voordeel is dat je slechts één keer per drie maanden een injectie nodig hebt, maar een nadeel is dat het je menstruatie onregelmatig kan maken. Daarnaast duurt het soms ook enige tijd voordat je vruchtbaarheid terugkeert na het stoppen met deze vorm van anticonceptie. Bij de meeste vrouwen is de prikpil na 5 tot 6 maanden uitgewerkt.

Een anticonceptiestaafje is een klein staafje dat onder de huid van je bovenarm wordt ingebracht. We kennen het anticonceptiestaafje ook wel als ‘Implanon’. Het staafje geeft geleidelijk aan een kleine hoeveelheid hormonen af. Een anticonceptiestaafje kan tot drie jaar blijven zitten en beschermt je gedurende die tijd tegen een zwangerschap. Een anticonceptiestaafje is mogelijk een optie voor jou als je voorlopig (nog) geen kinderwens hebt of als je gedurende langere tijd niet na wilt hoeven denken over een mogelijke zwangerschap.

Voor- en nadelen van het anticonceptiestaafje

Het voordeel van een implantaat is dat het tot drie jaar bescherming biedt, zonder dat je dagelijks aan je anticonceptie hoeft te denken. Een nadeel is dat het soms gepaard gaat met onregelmatige bloedingen.

Hormonen kunnen je cyclus en je eisprong beïnvloeden om zo te voorkomen dat je in verwachting raakt. Maar behalve hormonale anticonceptiemiddelen zijn er ook nog andere vormen van voorbehoedsmiddelen. Ze grijpen op een andere manier in, op het proces. Hieronder vind je verschillende voorbeelden van niet-hormonale vormen van anticonceptie.

Een koperspiraal bevat geen hormonen, maar werkt doordat koper de beweeglijkheid van sperma vermindert. Het is een langdurige oplossing, maar het koperspiraaltje zorgt er bij sommige mensen voor dat de menstruatie als heviger wordt ervaren. Vrouwen kiezen deze methode bijvoorbeeld als ze een vorm van anticonceptie willen gebruiken die geen invloed heeft op de hormoonbalans.

Voor- en nadelen van het koperspiraaltje

Het voordeel van een koperspiraal is dat het een hormoonvrij anticonceptiemiddel is dat tot tien jaar bescherming biedt tegen zwangerschap. Een nadeel is dat het in sommige gevallen hevigere menstruaties en krampen veroorzaakt.

Een condoom is een populaire niet-hormonale methode voor het voorkomen van een zwangerschap. Een condoom beschermt je, in tegenstelling tot andere anticonceptiemiddelen, ook tegen SOA’s. Een condoom is eenvoudig in gebruik en heeft geen invloed op je hormoonbalans. De meest gebruikte condooms zijn de condooms die je om de penis van de man aanbrengt, maar er zijn ook vrouwencondooms die je inbrengt in de vagina.

Voor- en nadelen van condooms

Een voordeel is dat condooms – bij goed gebruik – niet alleen bescherming bieden tegen zwangerschap, maar ook tegen SOA’s. Een nadeel is dat het soms als onderbreking wordt ervaren van de seks, als je een condoom om doet.

Een pessarium is een flexibel kapje dat is gemaakt van siliconen. Je plaatst dit vóór de seks in je vagina om zo de baarmoederhals af te sluiten. Zo voorkom je dat sperma de eicel bereikt. Bij gebruik van een pessarium gebruik je ook een zaaddodende gel om de kans op een zwangerschap te verminderen. Ook moet je eraan denken dat je het pessarium pas 6 uur na de seks kunt verwijderen.

Voor- en nadelen van een pessarium

Het voordeel is dat een pessarium geen hormonen bevat en alleen gebruikt hoeft te worden tijdens seks. Een nadeel is dat je het heel precies moet gebruiken, op de juiste manier en dat het minder betrouwbaar is dan andere methoden.

Er zijn ook natuurlijke anticonceptiemethoden. Je kunt bijvoorbeeld je cyclus bijhouden met behulp van een cycluscomputer (bijvoorbeeld de Daysy). Je meet hiervoor iedere dag, als je net wakker bent geworden, je lichaamstemperatuur op. Zo weet je wat je vruchtbare en onvruchtbare dagen zijn. Om een zwangerschap te voorkomen, vrij je niet op vruchtbare dagen of gebruik je op die dagen een condoom.

Voor- en nadelen van een temperatuurmethode (met de Daysy)

Een voordeel van natuurlijke anticonceptie is dat je geen hormonen hoeft te nemen. Bovendien kun je deze methode ook gebruiken als je juist wél zwanger wilt worden. Dan kun je met deze methode ook je vruchtbare dagen berekenen. Het nadeel van een temperatuurmethode, is dat deze methode een stuk meer discipline vraagt dan andere anticonceptiemethoden. Het is ook een stuk minder betrouwbaar, zeker wanneer je een onregelmatige cyclus hebt, zoals bij PCOS.

Sterilisatie is een definitieve vorm van anticonceptie. Deze methode kies je dan ook pas als je zeker weet dat je geen kinderen (meer) wilt. Sterilisatie bij de man betekent dat de zaadleiders worden afgebonden, waardoor er geen zaadcellen meer in het sperma aanwezig zijn. Sterilisatie van de man noemen we ook wel vasectomie. Voor vrouwen houdt sterilisatie in dat de eileiders worden afgesloten, zodat de eicellen de baarmoeder niet meer kunnen bereiken. Dit noemen we ook wel tubectomie.

Voor- en nadelen van sterilisatie 

Het voordeel van sterilisatie is dat het een eenmalige ingreep is. Je hoeft niet meer aan anticonceptie te denken en ook geen hormonen meer te gebruiken. Bovendien is het erg betrouwbaar als anticonceptiemiddel. De kans op een zwangerschap is erg klein na een sterilisatie. 

Het nadeel kan zijn dat het een operatieve ingreep is en dat het een definitieve keuze is. Bij de man kan de sterilisatie in sommige gevallen ongedaan gemaakt worden, als er in een later stadium toch nog een kinderwens ontstaat. Voor vrouwen is dat een ander verhaal. Als de eileiders eenmaal afgesloten zijn, kan hier geen nieuwe doorgang meer gemaakt worden. Voor een vrouw geldt dan dat zij enkel nog via IVF zwanger kan worden. 

De keuze voor anticonceptie is erg persoonlijk en er zijn ontzettend veel opties en mogelijkheden. Misschien wil jij graag een methode die zo min mogelijk ingrijpt op je hormoonbalans. Of wellicht vind jij het juist fijn om je menstruatie te kunnen sturen of uitstellen. 

Er zijn vrouwen die graag de mogelijkheid willen om te stoppen met een anticonceptiemiddel om daarna snel zwanger te kunnen worden. Er zijn ook vrouwen die nu al weten dat ze de komende vijf jaar zeker nog niet aan kinderen willen beginnen. Zoveel mensen, zoveel wensen.

Het is belangrijk om te overwegen wat jijzelf en je eventuele partner van een anticonceptiemethode verwacht. Vervolgens kun je met je huisarts of met een verloskundige bespreken wat voor jou de opties zijn.

Met de meeste methoden, zoals de anticonceptiepil, pleister of ring, kun je in principe op elk moment stoppen. Je vruchtbaarheid herstelt meestal binnen enkele weken tot maanden. 

Langwerkende methoden zoals het hormoonspiraal of de prikpil kan het langer duren voordat je natuurlijke cyclus terugkeert, soms enkele maanden. De prikpil kan tot een jaar na het stoppen nog invloed hebben op je menstruatiecyclus en daarmee op je vruchtbaarheid. Daarnaast moet je er rekening mee houden dat je na het stoppen mogelijk last krijgt van hormonale schommelingen. Hierbij ervaar je soms klachten zoals acne of stemmingswisselingen. 

Overleg met je huisarts voordat je stopt met je anticonceptie, vooral bij het gebruik van methoden zoals de prikpil of hormoonspiraal. Dan ben je vooraf goed voorbereid op de overgang naar een andere vorm van anticonceptie of je natuurlijke cyclus. 

Als je stopt met de pil kan het een tijdje duren voordat je natuurlijke cyclus zich herstelt. In de volksmond wordt dit ook wel ‘ontpillen’ genoemd. Hoewel de hormonen van de pil al snel na het stoppen uit het lichaam zijn verdwenen en het normale hormonale proces weer wordt opgepakt, zijn er vrouwen die klachten ervaren na het stoppen met de pil. Dat kan bijvoorbeeld liggen aan het herstel van de hormooncycli.

Het kan een aantal maanden duren voordat de hormoonbalans weer de oude is en de menstruatiecyclus weer normaal verloopt. Verder kan het zijn dat de pil een bestaande hormonale disbalans heeft onderdrukt tijdens het gebruik ervan, bijvoorbeeld als je PCOS hebt. In dat geval kun je ook last hebben van een onregelmatige cyclus na het stoppen met de pil.

Hormonale anticonceptie kan de opname van bepaalde vitamines en mineralen in je lichaam beïnvloeden. Het is daarom belangrijk om gezond te blijven eten om voldoende voedingsstoffen tot je te nemen. 

Om je gezonde voedingspatroon aan te vullen kun je een voedingssupplement overwegen, om je lichaam net dat beetje extra ondersteuning te bieden. 

Meer informatie hierover lees je in het artikel over de anticonceptiepil en vitamines >>

Lees hier meer:

• Hormooncyclus uitgelegd .
• Eisprong en ovulatie uitgelegd .
• Wat zijn mijn meest vruchtbare dagen? 

De verstrekte informatie vervangt niet de informatie die door een huisarts wordt gegeven en kan niet worden gezien als medisch persoonlijk advies.